نوشته‌های دل‌آرام

۵ مطلب در آذر ۱۳۹۵ ثبت شده است

هدیه‌هاى ته کمد

با لهجه کاشانی گفت: «اینو زمانی که دختر بودم با چرخ، گلدوزی کردم؛ برای جهازم. یکی دو بار پهن کردم ولی دیگه استفاده نِشد. نُوِ نُوه.» در حالی که به من می‌داد، گفت: «ایشالا به پای هم پیر شید. قابلتو نِداره. می‌دونم که چیزی نگهداری. منم که بچه نِدارم، وقتی مُردم بگی اینو خاله اشرف بِشِم داد. یادم کنی.»
یک روتختی سفید با گلدوزی آبی آسمانی.
اتاق خواب من و همسرم چنان پیوسته، بنفش بود که یک روتختی سفید آبی جایی جز کمد نداشت؛ حداقل زمانی که برای دیدن جهاز عروس می‌آمدند. تا روزی که می‌خواستیم از حال و هوای عروسی دربیاییم و وسایلی که برای نمایش باز باز چیده شده بودند را تنگِ هم بچینیم؛ از کمد در آوردم و بازش کردم. یک روتختی سفید با لبه‌ی دالبری که دور تا دور، برگ انگور به رنگ آبی، خیلی تمیز و شکلِ هم گلدوزی شده بود. وسط روتختی هم با چیدمانی ذهنی از برگ و میوه و شاخه‌ی انگور پر شده بود.
درخت مو مرا به بیست و اندی سال پیش، روستای پدربزرگم در اطراف کاشان برد. چشمه‌ای که در روستا جریان داشت، کنار حیاط خانه‌ی پدربزرگ از زیر زمین بیرون می‌آمد. کنارش، درخت انگوری سایبان ساخته بود که تختی زیر آن می‌گذاشتند و دورهم جمع می‌شدند. با آن‌که تابستان بود ولی نسیم بهاری صورت‌ها را نوازش می‌کرد. بزرگترها می‌نشستند و ما بچه‌ها دور چشمه بازی می‌کردیم. دوباره حسی در من بیدار می‌شود؛ حسی از دهه‌ی ۴۰ یا ۵۰. انگار خاطرات یک آن‌زمانی، در ذهن من سرازیر می‌شود یا حداقل اینطور فکر می‌کنم. ناگهان تمام عکس‌های قدیمی و فیلم‌هایی که از آن زمان دیده‌ام با خاطراتم از آدم‌ها در بچگی در ذهنم بهم متصل می‌شوند و چون خاطره‌ی زنده‌ای که خودم تجربه کردم و حالا برخی از جزئیاتش فراموشم شده جلوی چشمم می‌آید و پشت آن حسی از حسرت عمر گذشته و روزگار جوانی!
اگر اجازه دهم این خاطرات در پهنه‌ی ذهنم بتازند، یک آلبوم قدیمی سیاه سفید هم در ذهنم ساخته و اشکی است که از گوشه‌ی چشمم جاری می‌شود. به همین خاطر سعی کردم روتختی را جمع کنم. دو لبه‌ی آن را گرفتم و در حالی که قصد داشتم آن را مرتب تا بزنم در هوا تکان دادم. زمانی که رو تختی روی تخت پایین آمد، به یاد آوردم در باغ پدربزرگم، جایی که زیر درختان، جوی مخصوص آبیاری حفر شده بود، درخت مویی به سمت جوی لم داده بود و مرا که چهار پنج ساله بودم در خود جای می‌داد. من به آن، حس خانه داشتم. خانه‌ی من در باغ. اکثر زمانی که در باغ بودم را می‌نشستم در پناه درخت مو بازی می‌کردم. چون تابستان‌ها بیشتر می‌رفتیم در خاطرات من، درخت‌ها انگور داشتند. خبری از سم‌پاشی هم نبود. «دست، فواره‌ی خواهش می‌شد» را سالها قبل از شنیدن شعر سهراب در زیر درخت انگور تجربه کرده بودم. پدربزرگم که فوت کرد آن درخت هم خشک شد و شاخه‌هایش را بریدند؛ به اینجا که رسیدم دوباره حسرتی سراغم آمد و ۵۰ سال خاطره! قبل از اینکه صدای دیگری از خاطراتم بلند شود روتختی را تا کردم و دوباره در کمد جا دادم.
هنوز نمی‌دانم این تخیلات انقدر قوی از کجا نشأت می‌گیرد اما هرچه بود تار و پود این پارچه کمک می‌کرد در ذهن من سریع جان بگیرند و جاری شوند. خاله راست می‌گفت روتختی خیلی کم استفاده شده بود ولی گذر زمان و عوض شدن جنس پارچه‌ها حس قدیمی‌ها را به آدم القا می‌کرد.

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰

چاپ شدن یا نشدن، مسئله این نیست!

از یک هفته مانده به آخر آذر که فهرست شماره‌ی دی ماه همشهری داستان را دیدم، این گلبرگ‌های ذهنم را یک به یک پرپر می‌کنم؛ چاپ می‌شود، چاپ نمی‌شود، چاپ می‌شود، چاپ نمی‌شود.
همشهری داستان برای بخش تجربه‌ی مستند، شماره‌ی دی‌ماه، یک فراخوان داده بود تا درباره‌ی هدایایی که گرفتیم و به هر دلیلی، به کارمان نمی‌آیند و در کمد ماندند، بنویسیم. من نوشتم و قبل از موعد مقرر فرستادم.
نمی‌گویم برایم مهم نیست چاپ بشود یا نه. اتفاقا برعکس. اول از همه از این‌که توانستم در موعد مقرر آن را تمام کنم احساس سبکی می‌کردم. دوم از این‌که نوشته‌ام در همشهری داستان چاپ شود خوشحال می‌شوم؛ در موقع نوشتن هم با فرض چاپ شدن، اسم‌های افراد را عوض کردم تا دقیق معلوم نشود به چه کسی اشاره می‌کنم. هرچند اگر در نزدیکان، حوصله‌ی خواندن همشهری داستان باشد می‌فهمند که من به چه کسی در نوشته‌ام اشاره می‌کنم.

القصه! چاپ نشود، هم ناراحت می‌شوم هم چیزی از ارزش‌های من کم نمی‌شود!:))

***
اواسط آبان تا اواخر آذر دو جشنواره‌ی فیلم کوتاه و سینما حقیقت را پشت سر گذاشتم. پشت سر گذاشتم یعنی روزها سر کار می‌رفتم و بعد از ظهر تا شب را در پردیس چارسو می‌گذراندم. تعداد زیادی فیلم کوتاه و مستند دیدم. آن‌قدر که باید لیست‌شان را ببینم تا یادم بیاید کدامشان را دیدم و فی‌البداهه در ذهنم نیستند. مقدار زیادی اطلاعات و تصویر را در مدتی کوتاه به خورد ذهنم دادم.
***
از دو سال پیش به بافتنی علاقه‌مند شدم و بی‌آنکه کلاس بروم از روی مجله‌های خارجی و گوگل و یوتیوب، برای این و آن، کلاه ۵ میل و شال و هودی و گل‌های تزیینی طرح‌دار بافتم! آخر آذر تولد پدرم است. پارسال به ذهنم رسید برای پدرم پولیور ببافم و بافتم!

در مرام من در بعضی از کارها، نمی‌شود و نمی‌توانم وجود ندارد. کاش در همه‌ی کارها اینطور بود که درست و حسابی شیره‌ی وجودمان را می‌مکیدیم بعد هم تف می‌کردیم به حال خود بمیرد. این را از سر غیظ گفتم. واقعا دلم می‌خواهد بعضی وقت‌ها بتوانم همه‌ی کارهایم را رها کنم و به حال خودم باشم.

البته آستین‌های پولیور ماند؛ بهار و تابستان امسال هم آن را کامل نکردم و آذر ماه دوباره دست گرفتم. این هم تا تمام شود خودش یک استرسی است.

***
به صورت مستمر کتاب می‌خوانم. مرتب اجرا کردن برنامه‌ها وقتی زیاد شود موجبات فشار را بر آدم فراهم می‌کند. در مورد مستند سازی تلاش ویژه‌ای می‌کنم. بخشی از کتاب‌هایی که می‌خوانم به این حوزه مربوط است. برنامه‌ی آموزشی می‌بینم و سعی می‌کنم خودم را متقاعد می‌کنم که می‌توانم و به اندازه‌ی کافی اطلاعات دارم تا دست به کار شوم. هر کتابی که در این حوزه باشد را می‌خوانم. این عزم من بر ساخت مستند یا من را موفق می‌کند یا می‌کشد. راه سومی ندارد. به همین وحشتناکی و دُگم‌طوری!
***
در این یک هفته کارهای نزدیکا هم برایم زیاد شده است. با اینکه نصف هفته را سر کار نرفتم ولی نصف هر روز را در خانه به انجام کارهای آن مشغول بودم و بابت انجام به موقع کارهای آن استرس کشیدم. نسخه‌‌ی جدید یک سری مراقبت‌های ویژه می‌خواهد. یک سری تغییر در ظاهر بنرهای برنامه به وجود آوردم و دو سری مسابقات عکس و ویدئو همزمان در حال برگزاری بود که باید در روند اجرا و داوری آن‌ها، کارهایی را انجام می‌دادم.
***
درباره‌ی ادامه‌ی حیات انسانی‌ام نیز دغدغه‌هایی دارم که در بعضی موارد با کارهایی که بیشتر وقتم را گرفته است به تناقض می‌رسند. این مورد خیلی جالب است. در مواقعی که روان آرام و روحی فراخ و دلی آرام دارم چنان رام می‌شود که گویی مشکل کاملا حل شده است. در مواقعی که اینطور بهم پیچیده‌ام، تناقض خود را تا فلسفه‌ی خلقت پیش می‌برد و به صورت یک برنامه موبایلی در بک‌گراند که قابل بیرون انداختن نیست، انرژی ذهن من را هورت می‌کشد!

***

از لحاظ جسمی ضعیف شدم. فعلا نمی‌توانم جوابِ «مگه خدا به جونت گذاشته؟» یا «چرا؟» را باز کنم. افسارش را کشیدم تا دیگر قبل از آن‌که عمل کنم حرفی درباره‌ی آن نزنم. چند روزی حسابی مریض بودم و این ضعف و کسالت باعث می‌شد تا نتوانم با تمام توان خودم را به کشتن دهم!

حجم فشار کارهایی که در این مدت انجام می‌دهم و استمرار فشار آن‌ها در پشت هیجان چاپ شدن یا چاپ نشدن مطلب من در همشهری داستان پنهان شده است. امیدوارم تا چند روز آینده مقادیری از آن‌ها را سبک کنم و به روح کمالگرای خود بفهمانم: همینی که هستم کافی است. بشین سر جات، دِ! بووووووق! :))

۲ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰

درباره‌ی شوهر آهو خانم

کتاب شوهر آهو خانم نوشته‌ی علی محمد افغانی، درباره‌ی خانواده‌ی سرشناسی در کرمانشاه است که حوالی سال‌های ۱۳۱۳ با ورود زن دیگری به خانواده، دستخوش اتفاقاتی می‌شود. نویسنده، این رخداد را در ۸۰۰ و اندی صفحه با جزئیات کامل شرح می‌دهد.
فارغ از خط روایی داستان بیشتر صفحات به توصیف حالات درونی افراد در مواجهه با اتفاقات می‌گذرد. توصیفاتی خیال‌انگیز که نشان از وسعت دایره‌ی لغات، تمثیل‌ها و اصطلاحات زبانی نویسنده و رایج در روزگار اوست. این توصیفات که گاه به درک داستان و آشنایى بیشتر با شخصیت‌های آن کمک می‌کند در بقیه‌ی موارد از حوصله‌ی خواننده‌ی عام این زمان تا حدودی خارج است. علاوه بر این،‌ موضوع کتاب برای این زمان، جذابیت خود را از دست داده است؛ چرا که نه تنها به دفعات در کتاب‌ها، فیلم‌ها و دیگر شکل‌های روایت، این قصه دیده شده است که از نزدیک در اطراف خود دیده و حالات افراد، اتفاقات و نتیجه‌ی آن را لمس کرده است.
مطلب دیگری که از ابتدای کتاب به چشم می‌خورد حضور پر رنگ نویسنده در روایت داستان است. در کتاب‌های دیگر داستانی، نویسنده شخصی است که پشت روایت داستان و شخصیت‌ها پنهان است اما در این کتاب، تحلیل‌هایی در حین روایت داستان مطرح می‌شود که نه جایی در خط داستان دارد و نه می‌تواند به عنوان افکار شخصیت‌‌ها به کار رود. اندرز‌هایی از ارسطو، پاسکال، الهه‌های یونان و حتی احادیث مذهبی نتوانسته است جای خود را در داستان پیدا کنند. شخصیت‌های عامی و بازاری نمی‌توانند از این مطالب در گفتگوها و ذهنیات خود استفاده کنند و نویسنده در حین نوشتن این مطالب بی‌مقدمه یادی از گفتارهای فیلسوفانه می‌کند که هرچند در رساندن بهتر منظور نویسنده کمک می‌کند ولی جایی در داستان ندارد. در حین مطالعه‌ی کتاب بارها این احساس را داشتم که نویسنده به عنوان یک تحلیل‌گر که محفوظات و مطالعات خوبی دارد و نه یک قصه‌گو، اتفاقات اطراف خود را تحلیل می‌کند.
در بعضی موارد چنان در درونیات یکی از شخصیت‌ها فرو می‌رود که حتی از اشاره به دیگر شخصیت‌ها و حضور آن‌ها نیز امتناع می‌کند. در نتیجه بدون آن‌که غیبت شخصیت‌ها امکان داشته باشد در جمعی که تمام اعضای خانواده دور هم جمع شدند و موضوع مهمی مطرح است، حتى اشاره‌ اى به حضور بعضى شخصیت‌ها نمى‌کند؛ گویى همچون سینما، خواننده مى‌تواند او را ببیند. به عبارت بهتر، شخصیت‌ها در هنگام سکوت، چنان در روایت داستان گم می‌شوند که انگار در آن موقع حضور ندارند؛ در حالی که چنین امکانی با توجه به منطق داستان وجود ندارد.
چیزی که من خواننده را در این داستان گیج می‌کرد تعریف نویسنده از فرد مذهبی است. مذهبی اسلامی را اگر حداقل عمل به واجب و دوری از حرام بدانیم با توجه به اینکه واجب و حرام مشخص است می‌توان از روی عمل فرد آن را مذهبی یا غیر مذهبی دانست. هرچند قضاوت دیگران در امر دین، کاری است که خارج از توانایی انسان‌های معمولی و در نتیجه نهی شده است؛(چرا که انسان‌ها را راهى به درونیات یکدیگر نیست.) حال آن‌که نویسنده، خالق شخصیت‌هاست و بیرون و درون آن‌ها را خود رقم زده است می‌تواند به طور مستقیم با لفظ مذهبی یا به طور غیر مستقیم با شرح رفتارهای مذهبی، مخاطب را با شخصیت‌ها آشناتر کند. نویسنده بارها در داستان به مذهبی بودن سیدمیران شخصیت اصلی داستان اشاره کرده است و در مقاطع مختلف از کنار کارهایی چون تماس با نامحرم، حجاب مو و گردن، رقص مختلط محرم و نامحرم به راحتی عبور کرده است. این اشکال چیزی جز اصل تدریج در گناه است؛ به عبارت دیگر این فرد مذهبی به مرور با انجام گناه‌های صغیره مرتکب گناه کبیره نمی‌شود بلکه یک‌باره عقل و دل و دین را به کسی می‌بازد که به نظر معقول نمی‌آید. این امکان وجود دارد که منظور نویسنده از مذهبی با تعریف حداقلی ارائه شده متفاوت باشد.
از دیگر نکاتی که گاه در حین داستان موجب تعجب است تغییر حالات ناگهانی در شخصیت یا خط روایی داستان است. هرچند ممکن است این کار برای غافلگیر کردن مخاطب استفاده شود ولی هنگامی که به طور مناسب مقدمه‌چینی نشود یا بیش از حد تکرار شود، بی‌اثر و گاه نتیجه‌ی مناسبی ندارد. برای مثال شخصیت سیدمیران در داستان در بعضی از موارد چنان ناگهانی و انقلابی دچار تغییرات می‌شود که عجیب است. در چنین کتابی که بیشتر داستان در حالات درونی افراد می‌گذرد، مقدمه‌چینی برای این تغییرات ناگهانی، امکان‌پذیر و لازم است. این تغییر رویه‌ی ناگهانی در داستان، چنان یکنواخت می‌شود که در بارهای بعد خواننده می‌داند که این وضعیت یک فریب است و بعد از آن قرار است اوضاع کاملا منقلب شود و همینطور هم می‌شود!
در نهایت فارغ از خط روایى داستان، که در انتها با پایانی کاملا معمولی خواننده را از مطالعه‌ی کتاب دلسرد می‌کند، متن کتاب در توصیفات و استفاده از تمثیل‌ها چنان قوى نوشته شده که آن را خواندنى کرده است ولى حوصله مى‌طلبد.

۳ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰